Ustawodawca w Kodeksie cywilnym w Księdze IV przewidział katalog osób, które zostają powołane do dziedziczenia z mocy ustawy.
Z chwilą śmierci spadkodawcy następuje otwarcie spadku i spadkobiercy nabywają spadek w częściach określonych w ustawie. Spadkodawca ma jednak pewną możliwość w rozporządzaniu swoim majątkiem na wypadek swojej śmierci w inny sposób, niż przewidział to prawodawca - może sporządzić testament. Co więcej, dziedziczenie testamentowe ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym.
Kto może sporządzić testament?
Testament może sporządzić osoba, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych, a więc ukończyła 18 lat i nie jest ubezwłasnowolniona. Sporządzający testament musi posiadać wolę testowania, a więc być świadomy, że rozporządza swoim majątkiem na wypadek śmierci. W przypadku sporządzenia testamentu w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, pod wpływem groźby lub błędu testament jest nieważny. Na nieważność z ww. przyczyn nie można powoływać się po upływie lat 3 od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat 10 od otwarcia spadku.
Testament może zostać odwołany przez spadkodawcę w każdej chwili (odwołanie może dotyczyć całego testamentu lub poszczególnych jego postanowień). O odwołaniu mówimy wówczas, gdy spadkodawca sporządzi nowy testament. Testator może także zniszczyć sporządzony przez siebie testament lub pozbawić go cech, od których zależy jego ważność. Istotne jest, by testator działał wówczas z zamiarem odwołania testamentu. Trzecim sposobem na odwołanie rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci jest dokonanie w nim zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.
Rodzaje testamentów
Polskie prawo dopuszcza kilka rodzajów testamentów. Do pierwszej grupy, określanej jako testamenty zwykłe, zaliczamy testament własnoręczny, notarialny i allograficzny. Testament własnoręczny, inaczej zwany holograficznym, dla swej ważności wymaga sporządzenia go pismem odręcznym, opatrzenia datą i podpisania. Testament notarialny, jak sama nazwa wskazuje, sporządzany jest przez notariusza w formie aktu notarialnego. Ostatnim testamentem zwykłym jest testament urzędowy (allograficzny), który polega na ustnym oświadczeniu spadkodawcy wyrażonym w obecności dwóch świadków wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Treść takiego testamentu spisywana jest do protokołu. Protokół ten jest następnie odczytywany spadkodawcy w obecności dwóch świadków i podpisywany przez testatora, urzędnika i świadków. Drugą grupą są testamenty szczególne, z których korzystać można w wyjątkowych okolicznościach. Testament ustny dopuszczalny jest w sytuacji, gdy istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy lub gdy zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione wskutek szczególnych okoliczności. Testament podróżny może zostać sporządzony podczas podróży polskim statkiem morskim lub powietrznym. Z kolei testament wojskowy sporządza się tylko w trakcie wojny lub mobilizacji albo w trakcie przebywania w niewoli.
W testamencie powołać można do całości lub do części spadku jedną lub kilka osób. Osoby te powinny być określone indywidualnie, niekoniecznie poprzez użycie imienia i nazwiska (wystarczy np. „moja najstarsza córka”). Jeśli spadkodawca nie określił wielkości udziałów spadkowych - przyjmuje się, że spadkobiercy dziedziczą w częściach równych. Wskazanie w testamencie, że dana osoba nabywa określony składnik majątkowy, będzie potraktowane raczej jako zapis, a nie powołanie do dziedziczenia (oznacza to, że osoba ta nie nabędzie takiego składnika majątkowego z chwilą śmierci testatora). Gdyby jednak przy użyciu tego typu postanowień spadkodawca rozdysponował cały swój majątek na rzecz kilku osób - poczytuje się te osoby za powołane do spadku w częściach ułamkowych, które odpowiadają stosunkowi wartości przedmiotów im przeznaczonych do wartości całego spadku (podobnie, gdy wszystkie składniki majątku, wyczerpujące cały „zakres” spadku, zostaną „zapisane” jednej osobie).
Zadanie publiczne zostało sfinansowane ze środków Miasta Bytom.
