Kościół pw. św. Wojciecha przy pl. Klasztornym to jedna z najbardziej tajemniczych świątyń w Bytomiu. Nie ma bowiem miesiąca, w którym archeolodzy z Muzeum Górnośląskiego oraz pracownicy firmy Des Henryk Dowgier Anna Dowgier Sp. k. z Krakowa – realizującej wszystkie roboty związane z renowacją kościoła, nie dokonaliby odkrycia, które przybliża nam dzieje tego miejsca, a tym samym naszego miasta.
Archeolodzy odkryli groby dziecięce ze średniowiecza
Tym razem na głębokości 2,2 metra tuż pod głównym wejściem do kościoła odkryte zostały groby dziecięce, w których znajdowały się cztery szkielety. Kogo w nich pochowano, z jakiego dokładnie okresu pochodzą szkielety, a także, dlaczego zrobiono to właśnie w tym miejscu? Odpowiedź poznamy dzięki dokładnym badaniom, jakie zlecili bytomscy archeolodzy.
- To kolejne odkrycie archeologiczne w ostatnim czasie, jakiego dokonaliśmy w trakcie badań archeologicznych związanych z renowacją kościoła pw. św. Wojciecha. Odkryte groby dziecięce, w tym jeden osoby dorastającej – o czym świadczą dobrze zachowane drugie zęby – pochodzą ze średniowiecza – mówi Jarosław Święcicki, archeolog zespołu badawczego z Oddziału Górnośląskiego Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich oraz Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, który pełni nadzór archeologiczny nad prowadzonymi w kościele pracami.
– W rejonie odkrytych grobów odnaleźliśmy także ozdoby z miedzi, brązu, ceramikę datowaną na XIII lub XIV wiek, a także konstrukcję wykonaną z precyzyjnie obrobionych bloków kamiennych oraz warstwę spalenizny między blokażem odkrytego wejścia a blokami progowymi, która zostanie poddana datowaniu. Szczegółowe badania antropologiczne oraz pobranych próbek zaprawy i tynku powinny dać nam odpowiedź z jakiego okresu pochodzą szkielety, ale również z jakiego surowca pochodzą bloki kamienne – podkreśla Jarosław Święcicki.
Kościół pełen tajemnic
Renowacja kościoła pw. św. Wojciecha przynosi z każdym miesiącem kolejne odkrycia architektoniczne i archeologiczne. Podczas robót budowlanych odsłonięte zostały już mury świątyni prawdopodobnie z XIV wieku i ślady przebudowy datowanej od XV wieku do współczesności, w tym zamurowane kamienne elementy portalu po obydwu stronach kruchty północnej, zaś na ścianie zewnętrznej starej zakrystii odsłonięto zamurowane wejście, które prawdopodobnie służyło w XIX wieku jako remiza strażacka.
Kolejne prace budowlane ujawniły ostrołukowy otwór przejścia/furty, która mogła służyć jeszcze na początku XVII wieku, albo do czasów przebudowy w XVIII wieku, a więc w czasie, gdy funkcjonował tutaj jeszcze klasztor. Z kolei w czerwcu podczas prac przy elewacji od strony ul. Józefczaka po skuciu tynków odkryty został kamienny obrys pierwotnych okien, struktura ścian oraz pierwotny układ przypór, jak również mury obwodowe z kamienia łamanego.
Trwa renowacja kościoła pw. św. Wojciecha w Bytomiu
Renowacja kościoła św. Wojciecha przy pl. Klasztornym obejmuje: remont elewacji kościoła i przybudówek – kaplicy i zakrystii, odnowienie pokrycia dachowego nad wejściem do kościoła i obróbek blacharskich. Podczas remontu wykonana zostanie konserwacja i naprawa okien oraz drzwi – w tym drzwi zewnętrznych kościoła, a także konserwacja i remont części wnętrza kościoła.
Zamontowane zostaną nowe instalacje: odgromowa i przeciwpożarowa. Wewnątrz czyszczeniu, naprawie i impregnacji poddane zostaną również: posadzki kamienne w kościele, kaplicy i zakrystiach. Podczas zaplanowanych robót zamontowany zostanie także monitoring wizyjny i system przeciwwłamaniowy. Przeprowadzona zostanie konserwacja podłóg drewnianych m.in. na chórze, poddaszu i wieży oraz remont posadzki w pomieszczeniach ministrantów, obecnej i dawnej zakrystii.
Wykonawcą wszystkich prac w kościele pw. św. Wojciecha jest wyłoniona przez inwestora - Zakon Braci Mniejszych-Dom Zakonny w Bytomiu firma Des Henryk Dowgier Anna Dowgier Sp. k. z Krakowa, która w naszym mieście prowadziła rewitalizację Pałacu Tiele-Wincklerów w Miechowicach oraz Młodzieżowego Domu Kultury nr 1 w Bytomiu, a także kościóła pw. Świętej Rodziny i Domu św. Józefa przy parafii pw. Świętej Rodziny w Bytomiu–Bobrku.
Inwestycja warta prawie 3,4 mln zł
Inwestycja związana z renowacją jednego z najstarszych bytomskich kościołów realizowana jest dzięki pozyskanemu przez miasto dofinansowaniu z Rządowego Programu Odbudowy Zabytków na kwotę 3 mln 390 800 zł, zaś dofinansowanie Gminy Bytom wynosi 69 200 zł.
Warto dodać, że renowacja zabytkowego kościoła św. Wojciecha odbywa się pod nadzorem Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach, a nadzór archeologiczny nad pracami budowlanymi sprawują pracownicy Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu i Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich Oddział Górnośląski.
Jeden z najstarszych kościołów w Bytomiu
Kościół pw. św. Wojciecha pochodzi prawdopodobnie z połowy XV wieku. Powstał w miejscu poprzedniego, drewnianego kościoła, który zbudowano wraz z klasztorem w latach 1257-1258 dla sprowadzonych przez księcia Władysława Opolskiego w 1258 roku franciszkanów. Przed 1450 rokiem kościół i klasztor zostały przebudowane, zastępując drewniane budynki murowanymi.
Gotycką świątynię gruntownie przebudowano w latach 1783-1786 w stylu barokowym. Wówczas dzięki grafowi Łazarzowi Erdmannowi z bytomskiej linii Henckel znacznie powiększono kościół poprzez dobudowanie nawy i kruchty z wieżą, nowych organów oraz zmieniając wygląd średniowiecznej świątyni. Kościół pozostawiono jako gotyckie prezbiterium, ozdabiając je renesansowymi kapitelami, a nową nawę ze sklepieniami żaglowymi utrzymano w tonacji klasycyzującego baroku. Wewnątrz ufundowano nowe organy i kryptę jako grobowiec rodziny Henckel-Erdmann. Dzisiaj z tego wyposażenia pozostały tylko dwie figury świętych apostołów Piotra i Pawła, znajdujące się pod chórem organowym, jak również fasadą kościoła z charakterystycznym portalem nie zmieniła wyglądu.
W 1810 roku majątek zakonu bernardynów w Prusach został zsekularyzowany. Budynek klasztoru został przejęty przez miasto i przeznaczony na szkołę (na jego miejscu znajduje się obecnie secesyjny budynek szkoły zbudowany w 1902 roku), zaś w kościele urządzono magazyn, a w 1833 roku sprzedano go parafii ewangelickiej.
Po zakończeniu II wojny światowej kościół stał się katolicki i uzyskał obecne wezwanie pw. św. Wojciecha /pierwotnie nosił on wezwanie św. Mikołaja/. W 1970 roku kościół na pl. Klasztornym został wpisany do rejestru zabytków.
